Środowisko geograficzne a Środowisko przyrodnicze
Środowisko geograficzne – obejmuje elementy naturalne (przyrodnicze), oraz sztuczne powstałe w wyniku działalności człowieka. Wszystkie elementy są ściśle ze sobą powiązane i wzajemnie na siebie oddziaływują.
Środowisko przyrodnicze – system różnorodnych elementów przyrody nieożywionej i ożywionej. Na przyrodę nieożywioną składają się powierzchniowa warstwa skorupy ziemskiej(górna warstwa litosfery), wszelkie zbiorniki wodne oraz dolna część atmosfery ziemskiej. Glebę można traktować jako osobny element środowiska. Na elementy ożywione środ. Składają się: drobno ustroje, świat roślin i zwierząt. Środowisko przyrodnicze cechuje się silnym zróżnicowaniem, będącym efektem występowania odmiennych cech komponentów w różnych miejscach kuli ziemskiej. Stąd potocznie wyróżnia się środowiska przyrodnicze: leśne, polarne, pustynne, górskie, a także rolnicze, miejskie, itp. Środowisko przyrodnicze jest podstawowym przedmiotem badań geografii, zarówno fizycznej, jak i społeczno-ekonomicznej.
Środowisko sztuczne – które można określić jako środ. kulturowe obejmuje różnego rodzaju wytwory ludzkie, zarówno materialne (architektura, przemysł, komunikacja),jak i niematerialne ( sztuka, muzyka, plastyka) oraz tradycje regionalną, rodzinną, narodową .
Środowisko społeczne – względnie trwały układ jednostek, grup społecznych i innych zbiorowości ludzkich oddziałujących na rozwój, zachowanie się i aktywność człowieka. Szczególne znaczenie dla funkcjonowania jednostki mają takie składniki środowiska społecznego, jak: 1) rozmieszczenie zbiorowości decydujące o częstotliwości i różnorodności kontaktów międzyludzkich. 2) poziom wykształcenia jednostek i grup najsilniej powiązanych z osobnikiem.
Ekosystem, biogeocenoza, system ekologiczny – wycinek biosfery, obejmujący wszystkie organizmy żyjące na danym obszarze (biocenoza) wraz z fizycznym środowiskiem, które powiązane są ze sobą procesami przepływu energii i obiegu materii. Podstawowymi czynnikami biotycznymi, warunkującymi istnienie wymienionych procesów w ekosystemie są rośliny zielone – producenci, zwierzęta – konsumenci oraz grzyby i bakterie (a także niektóre zwierzęta) – destruenci. Grupy te tworzą strukturę troficzną, tzn. kolejność organizmów zjadających i zjadanych, w postaci łańcucha pokarmowego. Konsumenci dzielą się na trzy grupy: konsumentów pierwszego rzędu, konsumentów drugiego rzędu i konsumentów trzeciego rzędu Destruenci przekształcają substancję nieorganiczną w organiczną (sole mineralne, mineralizacja), co prowadzi do zamknięcia obiegu materii. Uszkodzenie tego poziomu troficznego prowadzi do zalegania nie rozłożonej materii organicznej i unieruchomienia pierwiastków mineralnych Cykl biogeochemiczny – stałe krążenie pierwiastków między biotopem i biocenozą i w ich obrębie.
Biocenoza – zbiór populacji roślinnych, zwierzęcych (i drobnoustrojów glebowych żyjących w określonej przestrzeni czyli środowisku fizycznym (siedlisku, biotopie), tworzący układ samoregulujący się i będący w stanie dynamicznej równowagi. Siedlisko, biotop, habitat – w ekologii zespół czynników tworzący warunki bytowania danego organizmu. Typ biocenozy i charakterystyczne warunki środowiska, w których żyje organizm.
Zanieczyszczenia powietrza – wszystkie substancje gazowe, stałe lub ciekłe, znajdujące się w powietrzu w ilościach większych niż ich średnie zawartości. Są to zanieczyszczenia powstające w wyniku działalności człowieka (gazy spalinowe, pyły przemysłowe). Ogólnie zanieczyszczenia powietrza dzieli się na pyłowe i gazowe. Najczęściej spotykane zanieczyszczenia powietrza w terenach zurbanizowanych to: tlenki azotu (NOx), dwutlenek siarki (SO2), tlenek węgla (CO), węglowodory (HC), ozon troposferyczny (O3), pył zawieszony i opadający – ich głównymi dostarczycielami są przemysł energetyczny i motoryzacja. Naturalne źródła zanieczyszczeń powietrza to: wybuchy wulkanów, erozja wietrzna skał, pył kosmiczny, niektóre procesy biologiczne, pożary lasów i stepów. Ochrona :- wzbogacanie węgłów przed spalaniem, zwiększając zawartość popiołu – odsiarczanie paliw – nowe typy palenisk – doprowadzenie do pełnego spalania surowców – regulacja gaźników – zalesianie obszarów.
Aerozol – ciało stałe lub płynne, rozdrobnione za pomocą nebulizatora na cząsteczki wielkości od ułamka mikrometra do kilkudziesięciu mikrometrów, zawieszone w powietrzu lub tlenie. Atmosfera – powłoka gazowa otaczająca powierzchnie ziemi i chroniąca ją przed wpływami z zewnątrz, zbudowana jest z mieszaniny gazów.
Okres karencji
Okres karencji – okres w którym mogą działać szybko i skutecznie środki ochrony roślin, a następnie po tym okresie rozłożyć się.
Zanieczyszczenia wód – substancje chemiczne, które albo nie są ich naturalnymi składnikami, albo – będąc nimi – występują w stężeniach przekraczających właściwy dla nich zakres. Najważniejsze czynniki zanieczyszczające to: azotany, chlorki, siarczany, fosforany, jony metali ciężkich, fenole, aminy aromatyczne, barwniki. Usuwaniu zanieczyszczeń wód służy: zmiękczanie wody, jej napowietrzanie, chlorowanie, ozonowanie, koagulacja, odpędzanie gazów w wieżach desorpcyjnych, naświetlanie promieniowaniem ultrafioletowym, działanie ultradźwiękami oraz oczyszczanie biochemiczne. Często stosowanymi wskaźnikami jakości wód są biochemiczne zapotrzebowanie tlenu (BZT) i chemiczne zapotrzebowanie tlenu (ChZT).
Bilans wodny – zestawienie ilościowe przychodu i rozchodu wody w ciągu roku na danym terenie. W ten sposób ocenia się zasób wodny kraju, kontynentu itp.
Pestycydy, biocydy – ogólna nazwa chemicznych środków ochrony roślin i środków chroniących żywność lub człowieka przed szkodnikami (chwastami, grzybami, owadami, gryzoniami). Pestycydy to substancje toksyczne, sproszkowane lub płynne.
Deficyt- niedobór przychodów wody w porównaniu z rozchodami. Powstaje w wyniku dużego zużycia wody czyli przede wszystkim w dużych miastach np. Katowice
Zbiornik retencyjny – sztuczne zbiorniki wodne mogą zatrzymywać wody spływające, zmniejszając deficyt wodny dla danego terenu, ale powodując większy rozchód wody. Zasób dyspozycyjny – zasób, który może być możliwy do pozyskania i wykorzystania. W Polsce zasób ten nie jest duży na jednego mieszkańca przypada 4,5 m3 na dobę.
Makroelementy – (makroskładniki) – pierwiastki chemiczne niezbędne do prawidłowego rozwoju organizmów, a występujące w tych organizmach w ilościach łatwych do stwierdzenia. Np. N, P, S, K, Mg, Ca, Na, Fe.
Mikroelementy – (mikroskładniki) – (pierwiastki śladowe) – pierwiastki chemiczne niezbędne do prawidłowego rozwoju organizmów, a występujące w nich w bardzo małych ilościach. Np. Mn, J, Cu, Zn, F, Br. Katastrofa ekologiczna – strefa śmierci biologicznej powstająca przez nadmierne pozyskiwanie i przetwarzanie surowców oraz związana z tym zmiana struktury przestrzennej środ. powoduje przekroczenie progu biologicznej wytrzymałości środowiska i prowadzi do ustania procesów samoregulujących w przyrodzie.
Emigracja – termin prawa międzynarodowego na oznaczenie zjawiska opuszczania przez ludzi ich terenów ojczystych celem osiedlania się w innym regionie świata lub kraju.
Eksplozja demograficzna, bomba demograficzna, rozwój liczebności populacji ludzkiej niewspółmierny do wzrostu produkcji żywności na świecie. np. Meksyk – 22‰
Migracja, wędrówka – przesiedlanie lub przenoszenie się ludności z jednego miejsca do drugiego Ze względu na czynnik decydujący o migracji dzielimy je na dobrowolne i przymusowe. Migracje dzielimy na: ze względu na czas: stałe, okresowe ze względu na miejsce : wewnętrzne (krajowe), zewnętrzne (zagraniczne) ze względu na sposób : polityczne, religijne, ekonomiczne, zarobkowe. Fenole – pochodne węglowodorów aromatycznych zawierające przynajmniej jedną grupę hydroksylową związaną z grupą arylową, powodują poparzenia skóry.
Eutryfizacja – zjawisko, w którym dochodzi do nadmiernej produkcji roślin i znaczne przyspieszonego zarastania jezior tzw. Zakwitywanie jezior.
Ludność
Liczba ludności – 5mld 768 mln
Gęstość zal. 43 os./km2
Azja – 110 os./km2
Europa – 32 os./km2
Australia – 3 os./km2
Polska – 123 os./km2
Liczba ludności Polski-38ml618t
Rozmieszczenie ludności zależy od – środowiska –rozwoju gosp.
Przyrost rzeczywisty – kształtuje przyrost rzeczywisty .
Przyrost rzeczywisty = Przyrost naturalny + migracja
Ekumena – obszar stale zamieszkały .
Paraekumena, Subekumena – obszar na powierzchni Ziemi, który jest zamieszkiwany tylko okresowo (np. przez koczowników) bądź nie zamieszkany, ale wykorzystywany gospodarczo. Przyrost naturalny – wskaźnik statystyczny określający tendencję rozwoju populacji danego obszaru. Oblicza się go odejmując liczbę zgonów w danym okresie od liczby urodzeń. Jeśli wynik jest dodatni, oznacza przyrost liczby ludności, jeśli ujemny – spadek. Prócz rozwoju gospodarczego na przyrost naturalny wpływ mają także wydarzenia ekstremalne, jak wojny czy epidemie groźnych chorób zakaźnych, co powoduje, że kształtuje się on nierównomiernie w poszczególnych okresach, a wynikiem tego są tzw. wyże i niże demograficzne.
Europejski przyrost naturalny – niewielki czasem ujemny np.
Niemcy – 1,4‰ Dania +1,3‰
Polska +1,1‰
Kwaśne deszcze – deszcze zawierające zaabsorbowane w kroplach wody dwutlenek siarki, tlenki azotu oraz ich produkty reakcji w atmosferze: rozcieńczone roztwory kwasów siarki, głównie kwasu siarkawego (siarkowego(IV) wg nowej nomenklatury) oraz najbardziej szkodliwego kwasu siarkowego
Powietrze – jest mieszaniną gazów Azot 78,08
Tlen 20,95
Argon 0,93
Dwutlenek węgla 0,03
Neon 0,002
Hel 0,0005
Krypton 0,0001
Wodór 0,00005
Ksenon 0,000009
Ozon 0,000001
Do domieszek powietrza zalicza się: para wodna, jod, amoniak, związki chemiczne powstałe jako produkty spalania, np. tlenki siarki, azotu, fosforu, cząstki ciekłe i stałe zwane aerozolami, do których należą pyły pochodzenia organicznego i nieorganicznego.
Zanieczyszczenia komunalne – ścieki miejskie powstające na skutek działalności człowiek pochodzące z gospodarstwa domowego, szpitali. Mogą zawierać bardzo różne substancje: detergenty – zmywają z organizmów żywych powłoki ochronne, wirusy i bakterie chorobotwórcze np. pałeczka okrężnicy, która w dużych ilościach powoduje tyfus
Zanieczyszczenia przemysłowe – mogą dostawać się wód bezpośrednio lub pośrednio. Do nieorganiczne zanieczyszczeń należą związki dwutlenku siarki oraz metale ciężkie , do organ. Zanieczyszczeń zaliczamy masy plastyczne, rafinerowanie ropy naftowej ,nafta, barwniki.
Zaniecz. Termiczne – powstają w wyniku spuszczania do zbiorników wód ciepłych. Powoduje to zmiany w florze i faunie. Najczęściej pojawiają się nowe gatunki, a starsze ulegają zniszczeniu. Zaniecz. Rolne – spowodowane są przez nawozy mineralne, środki ochrony roślin, ścieki z intensywnych hodowli zwierząt. Powoduje to zarastanie jezior.
Tlenek węgla – zwany też czadem, bezbarwny , bezwonny gaz powstający w dużych ilościach przy niecałkowitym spalaniu węgla i innych paliw. Gromadzi się go w dużych miastach o nasilonym ruchu sam. I w okręgach przemysłowych. Tlenek węgla jest trujący dla człowieka, ale w niewielkim stopniu działa na układy ekologiczne.
Dwutlenek węgla – bezbarwny, bezwonny gaz. Powstaje w wyniku spalania węgla oraz podczas oddychania organizmów. Dla człowiek nie jest szkodliwy, ale w znacznym stopniu przyczynia się do zmniejszenia trwałości mat. Budowlanych. Dwutlenek siarki – bezbarwny, ostrym zapachu gaz. Powstaje w zakładach energetycznych, pojazdach silnikowych, paleniskach domowych. Odznacza się bardzo wysokim stopniem szkodliwości. W postaci H2SO4 zatruwa wszystkie organizmy żywe, powoduje korozję metali, niszczy mat. Budowlane. U ludzi powoduje schorzenia dróg oddechowych, są głównym składnikiem smogu typu londyńskiego(mgła)
Tlenki azotu – tworzą się w elektrowniach, ciepłowniach, w silnikach spalinowych i samolotowych. Fabryki nawozów azotowych i ich stosowanie w rolnictwie powoduje zwiększenie tlenków w atmosferze. Niszczą ciałka zieleni, powodują opadanie liści, a u człowieka uszkadzają płuca, przyczyniają się do powstawania nowotworów. Wchodzi w reakcje fotochemiczne.
Flour – zielony, wonny gaz. Powstaje w hutach aluminium, fabrykach nawozów fosforowych w zakładach ceramicznych. Powodują zanik chlorofilu, zmianę koloru liści, u ludzi powodują choroby zwane fluorozami.